Yangiliklar
MA’MURIY ISLOHOTLAR NATIJASIDA QISQATRITILADIGAN LAVOZIM (SHTAT)LAR BO‘YICHA MEHNAT SHARTNOMALARINI BEKOR QILISH QANDAY AMALGA OSHIRISH LOZIM
Mehnat kodeksi (MK)ning 102-modda ikkinchi qismining 1-bandiga ko‘ra – xodimlar soni (shtati) yoki korxonaning tugatilishi munosabati bilan ish beruvchi xodimni kamida 2 oy oldin yozma ravishda (imzo chektirib) mehnat shartnomasi bekor qilinishi to‘g‘risida ogohlantirishi lozim.
MKning 102-moddasi 2-qismiga ko‘ra – ikki oylik ogohlantirish muddati xodim bilan ish beruvchining kelishuvi asosida pullik kompensatsiyaga almashtirilishi mumkin.
MKning 102-moddasi 6-qismga asosan:
a) ikki oylik ogohlantirish muddati davomida xodimga boshqa ish qidirish uchun haftada kamida bir kun, shu vaqt uchun ish haqi saqlangan holda ishga chiqmaslik huquqi beriladi;
b) xodimning vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik davri hamda davlat yoki jamoat vazifalarini bajargan vaqti 2 oylik ogohlantirish muddatiga kirmaydi.
Mehnat shartnomasi xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tugatilganligi sababli bekor qilingan hollarda ish qidirish davrida ikki oydan ortiq bo‘lmagan davr mobaynida xodimlarning o‘rtacha oylik ish haqi saqlanib qoladi, bunda xodimga to‘langan bir oylik ishdan bo‘shatish nafaqasi ham qo‘shib hisobga olinadi.
Bunda, ishdan bo‘shatish nafaqasiIshdan bo‘shatish nafaqasi MKning 109-moddasiga ko'ra to‘lanadi.
Xodim mehnat shartnomasi bekor qilingan kundan boshlab o‘ttiz kalendar kun mobaynida mahalliy mehnat organida ish qidirayotgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tsalar, mahalliy mehnat organi bergan ma’lumotnomaga binoan 3-oy uchun ham oldingi ish joylaridan o‘rtacha ish haqi olish huquqiga ega bo‘ladi.
Masalan:
Mehnat shartnomasi 1-martdan bekor qilinishi haqida xodim 1-yanvarda yozma tarzda ogohlantirildi. Taraflar kelishuvi asosida 2 oylik ogohlantirish muddati pullik kompensatsiyaga almashtirildi va xodim bilan mehnat shartnomasi 1-yanvardan bekor qilindi. Bunda:
a) xodimga ogohlantirish muddatiga mutanosib ravishda 1-oy yanvar va 2-oy fevral oylari uchun pullik kompensatsiya to‘lanadi;
b) bir oylik (yanvar uchun) ishdan bo‘shatish nafaqasi to‘landi;
v) agarda xodim, ishga joylashmaganligini mehnat daftarchasi yoxud elektron mehnat daftarchasining ko‘chirma nusxasi bilan tasdiqlasa MKning 67-moddasi 1-qismida nazarda tutilgan 2-oy fevral uchun o‘rtacha oylik ish haqini mart oyida olish huquqiga ega bo‘ladi.
g) xodim, mehnat shartnomasi bekor qilingandan so‘ng o‘ttiz kalendar kun ichida, ya’ni 2-yanvardan 31-yanvargacha bo‘lgan muddatda mahalliy mehnat organida ish qidirayotgan shaxs sifatida ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lsa va aprel oyida bu to‘g‘risida mehnat organining ma’lumotnomasini taqdim qilsa, unga 3-oy (mart uchun) ham ilgarigi ish joyidan o‘rtacha oylik ish haqi to‘lanadi.
E’tiborli jihati:
MKning 92-moddasiga muvofiq – xodimlar soni (shtati) qisqarganda ish beruvchi xodimga mutaxassisligi va malakasiga muvofiq keladigan ishni bunday ish bo‘lmagan taqdirda esa, korxonada mavjud bo‘lgan boshqa ishni taklif etishi shart.
Bundan, xodim boshqa ishga o‘tishdan bosh tortgan yoki korxonada muvofiq keladigan ish bo‘lmagan taqdirda, mehnat shartnomasi umumiy asoslarda bekor qilinishi mumkin
Zarbdor tumani adliya bo‘limi Yuridik markazi bosh yuriskonsulti A.Abduvaitov
Dastur: "E'tiboringiz markazida" tok-shousi
Mavzu: Yoshlarni ish bilan taminlash, tadbirkorlarga yaratilgan imtiyoz va imkoniyatlar.
Baxmal tuman adliya bo'limi yetakchi maslahatchisi Shohruh Jangiboyev ekspert sifatida ishtirok etdi
Янгиобод туман Адлия бўлими Юридик хизмат кўрсатиш маркази ходимлари томонидан тумандаги 18-сонли ИДУМда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 14.10.2022 йилдаги 595-сонли “Давлат фуқаролик хизматчилари томонидан одоб-ахлоқ қоидаларига риоя этилишини таъминлаш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги қарорининг мазмун-моҳияти юзасидан давра суҳбати бўлиб ўтди.
Vorislik vasiyat va qonun bo‘yicha amalga oshiriladi.
Vasiyat mavjud bo‘lmasa yoki vasiyat barcha merosni taqsimlamasa, qonun bo‘yicha vorislik qo‘llaniladi.
Vasiyat va qonun bo‘yicha vorislar sifatida meros ochilganda hayot bo‘lgan shaxslar, meros qoldiruvchi hayotligida homila holida bo‘lib, meros ochilgandan so‘ng tirik tug‘ilgan bolalar bo‘lishi mumkin.
Meros ochilganda meros qoldiruvchiga tegishli bo‘lgan, uning o‘limidan keyin ham bekor bo‘lmaydigan barcha huquq va majburiyatlar meros tarkibiga kiradi.
Quyidagilar meros qoldiruvchining shaxsi bilan bog‘liq huquq va majburiyatlar hisoblanadi hamda meros tarkibiga kirmaydi:
tijorat tashkilotlari va boshqa tashkilotlarga a’zolik, ularda ishtirok etish huquqlari;
hayotga yoki sog‘liqqa yetkazilgan zarar uchun tovon undirish;
aliment huquqlari va majburiyatlari;
pensiya, nafaqa va boshqa to‘lovlar olish huquqi;
shaxsiy nomulkiy huquqlar.
Meros qoldiruvchining shaxsiy nomulkiy huquqlari va boshqa nomoddiy boyliklari merosxo‘rlar tomonidan himoya qilinishi mumkin.
Umumiy mulk ishtirokchisi o‘lsa uning ulushi ajratiladi. Umumiy birgalikdagi mulk ishtirokchisi umumiy mol-mulkka bo‘lgan huquqdagi o‘z ulushini vasiyat qilishi mumkin.
Meros fuqaro o‘lganidan yoki u sud tomonidan vafot etgan deb e’lon qilingandan keyin ochiladi.
Meros qoldiruvchining oxirgi doimiy yashab turgan joyi merosning ochilish joyi hisoblanadi.
Meros qoldiruvchini yoki merosxo‘rlardan birortasini qasddan o‘ldirgan yoki ularning hayotiga suiqasd qilgan, shuningdek meros qoldiruvchiga meros qoldirish vaqtida ta’sir o‘tkazgan shaxslar vasiyat bo‘yicha ham, qonun bo‘yicha ham meros olish huquqidan mahrum qilinadi.
Fuqaro mol-mulkini u vafot etgandan keyin kimgadur qoldirish haqidagi xohish-irodasi vasiyat hisoblanadi.
Vasiyatnoma shaxsan tuziladi, vasiyatnomani vakil orqali tuzish mumkin emas.
Vasiyat qiluvchi merosxo‘rlardan istaganini hech qanday izohsiz merosdan mahrum qilishga haqli.
Meros qoldiruvchi vasiyatnoma tuzilganidan keyin uni istagan paytda bekor qilishi va o‘zgartirishi mumkin.
Vasiyatnoma yozma shaklda joyi va vaqti ko‘rsatilib tuziladi.
Yozma shakldagi vasiyatnoma vasiyat qiluvchining o‘z qo‘li bilan imzolanishi lozim.
Notarial tasdiqlangan vasiyatnoma vasiyat qiluvchi tomonidan yozilgan yoki uning so‘zlaridan notarius tomonidan yozib olingan bo‘lishi lozim.
Quyidagi vasiyatnomalar notarial tasdiqlangan vasiyatnomalarga tenglashtiriladi:
kasalxonalar, gospitallar, boshqa statsionar davolash muassasalarida davolanayotgan yoki keksalar va nogironlar uchun internat uylarida yashab turgan fuqarolarning ana shu kasalxonalar, gospitallar va muassasalarning bosh vrachlari, ularning o‘rinbosarlari yoki navbatchi vrachlari, gospitallarning boshliqlari, internat uylarning direktorlari yoki bosh vrachlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalar;
fuqarolar O‘zbekiston bayrog‘i ostidagi kemalarda suzib yurganda kema kapitanlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalar;
qidiruv ekspeditsiyalaridagi fuqarolarning ana shu ekspeditsiyalar boshliqlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari;
harbiy xizmatchilarning komandirlar tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari;
ozodlikdan mahrum etish joylarida yoki qamoqda saqlanayotgan shaxslarning muassasalar boshliqlari tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalari;
notarius bo‘lmagan hududda notarial harakatlarni amalga oshirish huquqiga ega shaxslar tomonidan tasdiqlangan vasiyatnomalar.
Notarius, vasiyatnomani tasdiqlovchi boshqa mansabdor shaxslar meros ochilgungacha vasiyatnomaga oid ma’lumotlarni oshkor qilishi mumkin emas.
Tegishli shaklda tuzilmagan vasiyatnoma haqiqiy emas.
Vasiyat qiluvchi vasiyatnomaning ijro etilishini vasiyatnomada ko‘rsatgan, merosxo‘r hisoblanmaydigan shaxsga topshirishi mumkin. Bu shaxsning vasiyatnomaning ijro etuvchisi bo‘lishga roziligi uning o‘z qo‘li bilan vasiyatnomaga yozgan ustxatida yoki vasiyatnomaga ilova qilingan arizasida aks ettirilishi lozim.
Merosxo‘rlar o‘zaro kelishib, vasiyatnomaning ijrosini merosxo‘rlardan biriga yoxud boshqa shaxsga topshirishga haqlidirlar. Bunday kelishuvga erishilmaganda, vasiyatnomani ijro etuvchi bir yoki bir necha merosxo‘rning talabi bilan sud tomonidan tayinlanishi mumkin.
Vasiyatnoma bo‘lmaganida qonun bo‘yicha vorislik asosida meros taqsimlanadi.
Meros qoldiruvchining bolalari, eri (xotini) va ota-onasi (farzandlikka oluvchilar) teng ulushlarda qonun bo‘yicha birinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega.
Meros qoldiruvchining tug‘ishgan hamda ona (ota) bir ota (ona) boshqa aka-ukalari va opa-singillari, shuningdek uning ham ota, ham ona tarafdan bobosi va buvisi teng ulushlarda qonun bo‘yicha ikkinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega.
Meros qoldiruvchining tug‘ishgan amakisi, tog‘asi, ammasi va xolasi teng ulushlarda qonun bo‘yicha uchinchi navbatdagi vorislik huquqiga ega.
Qonun bo‘yicha merosxo‘r meros ochilgunga qadar o‘lsa, unga tegishli ulush uning avlodlariga o‘tadi.
Meros qoldiruvchining vafotiga qadar kamida bir yil uning qaramog‘ida bo‘lgan va u bilan birgalikda yashagan mehnatga qobiliyatsiz shaxslar qonun bo‘yicha merosxo‘rlar jumlasiga kiradi.
Meros qoldiruvchining voyaga yetmagan yoki mehnatga qobiliyatsiz bolalari, shu jumladan farzandlikka olgan bolalari, shuningdek mehnatga qobiliyatsiz eri (xotini) va ota-onasi, shu jumladan uni farzandlikka olganlar, vasiyatnomaning mazmunidan qat’i nazar, qonun bo‘yicha voris bo‘lganlarida ulardan har biriga tegishi lozim bo‘lgan ulushning kamida yarmini (majburiy ulush) meros qilib oladilar.
Meros ochilgan joydagi notarius merosxo‘rning iltimosiga ko‘ra unga merosga bo‘lgan huquqi to‘g‘risida guvohnoma berishi shart.
Merosga bo‘lgan huquq to‘g‘risidagi guvohnoma meros ochilgan kundan 6 oy o‘tganidan keyin beriladi.
Merosxo‘r meros ochilgan kundan e’tiboran istalgan vaqtda merosdan voz kechishga haqli.
Meros vorislar o‘rtasida taqsimlanishidan oldin meros qoldiruvchining zarur xarajatlari, dafn etish xarajatlari, merosni egallash bilan bog‘liq harajatlar qoplanishi kerak.
Oʻzbekiston Respublikasi adliya vazirligi, Oʻzbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi huzuridagi Soliq qoʻmitasi, Oʻzbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi huzuridagi Bojxona qoʻmitasi hamkorligida butan respublikamiz boʻylab “Kontrafaktsiz oy” oyligi eʼlon qilingan. Mazkur oylik doirasida “Biz kontrafaktga qarshimiz” shiori ostida jamoat transportlari va aholi gavjum hudadlarga mavzuga aloqador bannerlar joylashtirish, natijada esa fuqarolarning xabardorlik darajasini oshirish nazarda tutilgan.
Shu munosabat bilan Jizzax viloyat adliya boshqarmasi Intellektual mulk boʻlimi xodimlari tomonidan hamkor tashkilotlar bilan birgalikda mazkur ishlarni amalga oshirish boʻyicha saʼyi harakatlar boshlab yuborildi. Viloyatning axoli koʻp toʻplanadigan joylariga, bozorlarga, shu bilan birga jamoat transportlariga kontrafakt mahsulotlardan ogoh boʻlish yuzasidan maʼlumotlar kiritilgan banerlar joylashtirilmoqda.
Forish tumani Osmonsoy MFYda yashovchi fuqaro Bobir Baybutayev 1990-yil 27-noyabrdan 1999-yil 1-oktyabrga qadar Uchquloch ruda konida Belaz-548,7509 avtomobili haydovchisi lavozimida ishlaganligi, 57 yoshga to’lganligi, zararli kasb va lavozimlarda ishlagan bo’lsada pensiya tayinlanmaganligini ma’lum qilib, amaliy yordam berish to’grisda Forish tuman adliya bo’limiga murojaat qilgan.
O‘rganish jarayonida ma’lum bo‘lishicha Byudjetdan tashqari pensiya jamga’rmasi Forish tuman bo’limi B.Baybutayevni Uchquloch ruda konida ishlagan vaqtida ish o’rinlari attestatsiyadan o’tkazilmaganligi uchun imtiyozli ravishda pensiya tayinlashni rad etgan.
Adliya bo’limi tomonidan B.Baybutayevning murojaati atroflicha o’rganilib, uning manfaatida Fuqarolik ishlari bo’yicha Forish tuman sudiga zararli mehnat sharoitida ishlaganlik faktini belgilash yuzasidan ariza kiritilgan va ariza sud tomonidan to’liq qanoatlantirildi. Endilikda fuqaro B.Baybutayevda imtiyozli ravishda pensiyaga chiqish huquqi yuzaga keldi.
Sharof Rashidov tuman adliya boʻlimi tomonidan fuqaro J.Mning tuman byudjetdan tashqari pensiya jamgʻarmasi boʻlimi unga pensiya tayinlashda ish stajlarini toʻliq hisoblanmayotganligidan norozi boʻlib qilgan murojaati oʻrganib chiqildi.
Oʻrganish davomida, Sharof Rashidov tumani byudjetdan tashqari pensiya jamgʻarmasi tomonidan fuqaro J.Mning 2005-yil 1-martdan 2015-yil 5-yanvarga qadar “Xumoyun Uralov” fermer xoʻjaligida ishlagan davri ish haqi hisoblash kitoblarida qayd qilinmaganligi sababli hisobga olinmagani aniqlandi.
Adliya boʻlimining aralashuvi bilan Jizzax tumanlararo maʼmuriy sudiga daʼvo ariza kiritilishi taʼminlanib, sudning 2023-yil
26-yanvardagi hal qiluv qaroriga asosan fuqaro J.Mning fermer xoʻjaligida ishlagan davri pensiya tayinlashda qoʻshib hisoblanadigan boʻldi.
Fuqaro Sh.Bobomurodov 1963-yilda Navoiy viloyatida tugʻilgan, taqdir taqozasi bilan Jizzax viloyati Zafarobod tumaniga koʻchib kelgan. Oradan shuncha vaqt oʻtgan boʻlsada fuqaro tugʻilganlik toʻgʻrisida guvohnoma olmagan. Ushbu holat unga fuqarolik pasportini olishda, qonuniy nikohdan oʻtishda va boshqa koʻplab masalalarni bajarishda qiyinchiliklarni yuzaga keltirayotgan edi.
Ushbu masala yuzasidan juda koʻp marotaba tugʻilgan joyi Nurota tumaniga borib, gohida Zafarobod tumanidagi turli idoralarga borgan boʻlsada, ishlari samarali yakunlanmagan edi. Fuqaro yashayotgan mahallasidagi qoʻni-qoʻshnilaridan "Tumandagi adliya idorasiga borib uchrashing, ushbu idora yordam beradi” degan masdahatni oladi va mazkur muammo yuzasidan tuman adliya boʻlimiga murojaat qiladi.
Tuman adliya boʻlimi tomonidan fuqaroning arizasi asosida xujjatlar toʻplanib, Sh.Bobomurodov manfaatida fuqarolik ishlari boʻyicha Jizzax tumanlararo sudiga “tugʻilganlik faktini belgilash” toʻgʻrisida daʼvo arizasi kiritildi. Daʼvo arizasi sud tomonidan toʻliq qanoatlantirildi.
Sudning hal qiluv qaroriga asosan Zafarobod tuman adliya boʻlimi FHDY tomonidan fuqaro Bobomurodov Shirin Qodirovichga tugʻilganlik toʻgʻrisida guvohnoma rasmiylashtirib berildi. Mazkur hujjatni qabul qilib olish jarayonida shuncha yillik muammosi tez va oson hal etilganidan xursandligini, bunga sabab boʻlgan adliya xodimlariga oʻz minnatdorchiligini va rahmatini aytdi.
Vasiyat qiluvchi merosxo‘rlardan istaganini hech qanday izohsiz merosdan mahrum qilishga haqli.
Meros qoldiruvchi vasiyatnoma tuzilganidan keyin uni istagan paytda bekor qilishi va o‘zgartirishi mumkin.
Vasiyatnoma yozma shaklda joyi va vaqti ko‘rsatilib tuziladi.
Vasiyatnoma shaxsan tuziladi, vasiyatnomani vakil orqali tuzish mumkin emas.
Yozma shakldagi vasiyatnoma vasiyat qiluvchining o‘z qo‘li bilan imzolanishi lozim.
Notarial tasdiqlangan vasiyatnoma vasiyat qiluvchi tomonidan yozilgan yoki uning so‘zlaridan notarius tomonidan yozib olingan bo‘lishi lozim.
Qonunchilik palatasi tomonidan 2022 yil 24-31-mayda qabul qilingan, Senat tomonidan 2022 yil 19 noyabrda ma’qullangan O‘zbekiston Respublikasining 2023-yil 18-20-yanvardagi O‘RQ 814-815-sonli QONUNLARI ijrosi yuzasidan Zomin tuman hokimligi majlislar zalida tuman hokimligi bosh yuristkonsulti hamda tuman Adliya bo‘limi tomonidan davra suhbati tashkil etildi.
Unda mazkur qonunning mazmun-mohiyati to‘g‘risda yig‘ilish ishtirokchilariga atroflicha tushunchalar birildi. Qizg’in savol-javoblar asosida o’tgan tadbir yakunida huquqshunoslarga qonunchilikdagi boshqa o’zgarishlar haqida ham savollar berildi. Taklif va murojaatlar yuzasidan tegishli qarorlar qabul qilindi.